Kako nastaju uragani, postanu razorni i nestanu

Uragani su najveće i najjače oluje na planeti.

Svake godine, između juna i novembra, oni pogađaju Karibe, Meksički zaliv i istočnu obalu Sjedinjenih Američkih Država, ponekad ostavljajući veliku pustoš za sobom.

Na Tihom okeanu poznati su kao cikloni.

U Indijskom okeanu i južnom Pacifiku poznati su kao tajfuni.

Sve su to tropske oluje, ali ih samo u zemljama oko severnog dela Atlantika i severozapadno od Pacifika nazivaju uraganima.

Razorni uragan Melisa stuštio se krajem oktobra 2025. na Jamajku.

Meteorolozi veruju da bi ova oluja mogla da bude najjači uragan koji je ikada pogodio Jamajku, sa vetrovima brzine 298 kilometara na čas, što ga čini uraganom pete kategorije.

Ali kako se toliko snažni uragani uopšte formiraju, koji faktori mogu da ih učine razornim i kako nestaju?

Pogledajte: Postaju li uragani razorniji

Šta je uragan?

Uragan je snažni rotirajući olujni sistem sa stalnom brzinom vetra većom od 119 kilometara na čas.

Opšte ime za ove olujne sisteme zapravo je tropski ciklon, ali postoje regionalna imena za njih u zavisnosti od toga odakle potiču.

Ako se formiraju iznad Atlantskog okeana ili Istočnog Tihog okeana, zovu se uragani.

Ako se jave u Indijskom okeanu, onda se samo zovu cikloni.

Ako je brzina vetra ispod 119 kilometara na čas, ne klasifikuju se kao tropski cikloni.

Ako je vetar brži od 63 kilometra na čas a sporiji od 119 kilometara na čas, klasifikuju se kao tropske oluje i dodeljuje im se ime.

Uragani se dele na pet kategorija u zavisnosti od brzine vetra, prema Safir-Simpsonovoj skali uraganskih vetrova koja pomaže hitnim službama da procene potencijalnu štetu.

Ali uragani svih kategorija mogu da proizvedu smrtonosni olujni nalet, poplave izazvane kišom i tornada, prema američkoj Nacionalnoj okeanskoj i atmosferskoj upravi (NOAA).

Kako nastaje uragan?

Uragani, tajfuni i cikloni započinju kao atmosferske smetnje kao što je tropski talas, što je oblast niskog pritiska u kojoj nastaju oluje sa grmljavinama i oblaci.

Ako su ovi talasi potisnuti vetrovima preko toplih okeana, sa okeana se diže topao vazduh, ostavivši ispod sebe oblast niskog pritiska.

Okolni vazduh nadire u taj prostor, stvarajući snažne vetrove.

Taj vazduh koji nadire takođe se zagreva i podiže, donoseći sa sobom vlagu koja se hladi i kondenzuje da bi formirao visoke olujne oblake.

To stvara zid oka.

Kad se ohlađeni vazduh spusti, on formira oko.

Potom, zbog vetrova blizu ekvatora, tropska oluja počinje da se pomera s istoka na zapad.

Okretanje Zemlje, poznato kao Koriolisov efekat, izaziva zakrivljenje ovih vetrova, što dovodi do uvrtanja oluja.

Delovi uragana

Ovo su tri glavna dela tropskog ciklona: oko, zid oka i kišne trake.

Oko je relativno mirna oblast u središtu uragana, u kojoj se vazduh spušta, a blagi vetrovi generalno nisu brži od 24 kilometra na čas, prema američkoj Nacionalnoj okeanskoj i atmosferskoj upravi (NOAA).

Zid oka je prsten visokih oluja sa grmljavinama oko oka, gde su često obilne kiše i najsnažniji vetrovi.

Promene u oku i zidu oka mogu izazvati varijacije u brzini vetrova u okviru uragana, prema NOAA.

Oko može da naraste ili da se smanji, a mogu da se formiraju i dvostruki zidovi oka.

Za to vreme, kišne trake su linije obilatih kiša koje kruže oko središta.

Vetrovi postaju blaži kako se sve više udaljavate od središta oluje.

Kako se uragan zaustavlja?

Zato što tropske ciklone hrani vlažni vazduh koji se diže iznad tople vode, oni počinju da slabe čim stignu do kopna.

Oko se raspadne a vetrovi popuštaju, mada kišne oluje mogu da se nastave danima.

Prema Svetskoj meteorološkoj organizaciji, njihovi životni ciklusi mogu da variraju od svega 24 časa pa i do čitavih mesec dana.

• „Biblijska katastrofa": Više od 200 ljudi poginulo u uraganu u Americi
• Uragan na Floridi: Najmanje 16 mrtvih, moguća šteta desetine milijardi dolara
• Uragan Beril opustošio Karibe: Stanovnici jednog ostrva postali beskućnici preko noći

Uticaj lokacije i trenutka

Najsnažnije oluje nisu uvek i one koje prave najviše štete.

Uragan Patriša, iz 2015. godine, formirao se blizu Tevantepečkog zaliva uz južnu obalu Meksika.

Imao je najveću brzinu ikad zabeleženu na zapadnoj polulopti.

Ali put je Patrišu naveo preko relativno nenaseljenih delova Meksika, promašivši velike gradove.

On je takođe dramatično oslabio nakon što je udario u obalu Meksika.

Efekat meksičkog planinskog terena dodatno je oslabio Patrišu.

U međuvremenu, uragani koji brzo postanu snažniji umeju da budu posebno opasni, jer ljudi imaju manje vremena da se pripreme na njih.

Na primer, uragan Erin, prvi atlantski uragan u 2025. godini, pretvorio se iz uragana prve kategorije u uragan pete kategorije za nešto više od 24 časa, pre nego što je ponovo oslabio na oluju druge kategorije.

Utiču li klimatske promene na uragane?

Procena tačnog uticaja klimatskih promena na pojedinačne tropske ciklone ume da bude zahtevna zbog složenosti olujnih sistema.

Veruje se da klimatske promene ne povećavaju broj uragana, tajfuna i ciklona u svetu.

Ali rast temperature utiče na ove oluje na nekoliko merljivih načina.

Na primer, toplije okeanske vode znače da oluja mogu da pokupe više energije, što dovodi do većih brzina vetrova.

Dok toplija atmosfera može da sadrži više vlage, što dovodi do jačih padavina.

Telo Ujedinjenih nacija za klimu, Međuvladin panel o klimatskim promenama (IPCC), saopštio je da je „verovatno“ da veći procenat tropskih ciklona širom planete dostiže treću kategoriju ili više od nje.

BBC na srpskom je od sada i na Jutjubu, pratite nas OVDE.

Pratite nas na Fejsbuku, Tviteru, Instagramu, Jutjubu i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na [email protected]

• Od Katrine do Erina: Najekstremniji uragani u istoriji
• Zašto uragani postaju razorniji i opasniji
• Šta su El Ninjo i La Ninja i kako utiču na vremenske prilike
• Kako zoološki vrtovi štite životinje od uragana
• Četiri načina kako klimatske promene utiču na ekstremne vremenske prilike
• Zašto atmosferske reke postaju sve razornije